فضيلت و اهميت احكام اعتكاف
زمان اعتكاف انسان براي رهايي از تعلقات مادي و دلبستگي دنيوي به گوشه خلوت و دور از همه تعلقات مادي پناه مي برد و با خداي خود نجوا مي كند تا كدورت وزنگار را از چهره جان بزداييد . در اين بخش از نمناك شما را با اهميت و فضيلت اعتكاف آشنا مي كنيم.
اعتكاف چيست؟
اعتكاف در لغت به معناي اقامت كردن و ماندن در جايي است اما در شرع اسلام، اعتكاف بايد در مكاني مقدس براي تقرب جستن به خداوند صورت گيرد . در اديان ديگرنيز اعتكاف وجود دارد اما اعتكاف در هريك از اديان خصوصيات و احكام و شرايط متغيير دارد. اعتكاف در اصطلاح فقهي نوعي عبادت است كه انسان سه روز يا بيشتردرمسجد مقيم شود وهرسه روز روزه بگيرد و اعمال آن را انجام دهد.
مرحوم صاحب جواهر در تعريف لغوي اعتكاف فرمود:هو الاحتباس و منه اللبث الطويل الذي هو احد افراد لزوم الشيء النفس عليه
پس اعتكاف در لغت به معناي حبس كردن است و از همين معني درنگ و توقف طولاني است.
حضرت امام خميني (ره) فرمود:هو البث في المسجد بقصر البقصد به
اعتكاف عبارت است ازماندن در مسجد ودرنگ درآن به قصداينكه بزرگي خدا نمايد.
وجود اعتكاف در قرآن
ماده عكف نُه بار در قرآن بكار رفته كه دو مورد آن مربوط به مقيمان و اعتكاف كنندگان در مسجد مي باشد. اين دو آيه مباركه از ادله مشروعيت اعتكاف به شمار مي آيد.
و عهدنا الي ابراهيم و اسماعيل ان طهرا بيتي للطائفين و العاكفين و الركع السجود
به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه خانه را براي طواف كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه نمايند.
ولا تباشروهن و انتم عاكفون في المساجد تلك حدودالله فلا تقربوها كذالك يبين الله آياته للناس لعلهم يتقون.
با همسران خود در حال اعتكاف مباشرت ننماييد اينها حدود و مرزهاي الهي هستند به آنها نزديك نشويد خداوند اينچنين آيات خود را براي مردم تبيين مي كند باشد كه تقوي پيشه كنيد.
ثواب اعتكاف
پيشينه اعتكاف
عبوديت و بندگي خدا در همه اديان توحيدي وجود داشته است . در قران كريم نيز آياتي وجود دارد كه سابقه ديرينه اعتكاف در امم گذشته و رفتن به مكانهاي مقدس براي عبادت را نشان مي دهد.
آيه :و عهدنا الي ابراهيم و اسماعيل ان طهرا بيتي للطائفين و العاكفين و الركع السجود نشان مي دهد كه عبادتي بنام اعتكاف در زمان حضرت ابراهيم (ع) نيز وجود داشته است زيرا در اين آيه خدا به دو تا از پيامبران فرمان داد تا مسجد الحرام را براي معتكفان پاكيزه و آماده نمايد .همچنين در كتاب تورات و انجيل نيز اشاراتي به گوشه نشيني شده است.
رهبانيت يعني خلوت نشيني و گوشه گيري و پرداختن به عبادت كه در آئين مسيحيت وجود دارد.
و جعلنا في قلوب الذين اتبعوها رافه و رحمه و رهبانيه ابتدعوها
ما در دل كساني كه از عيسي پيروي كردند نرمي و مهرباني و رهبانيتي كه خود بدعت گذاشته اند قرار داديم.
پيامبر درباره رهبانيت فرمود: الا تكاء في المسجد رهبانيه العرب، ان المومن مجلسه مسجده وصومعته بيته
تكيه در مسجد، رهبانيت مسلمانان است ، محل نشستن و توقف مومن و مسجد و صومعه اش خانه اوست.
در دوران جاهليت نيز اعتكاف وجود داشت و عده اي از مردم در غارها و بيابانها و كوهها به اعتكاف مي پرداختند و به عبادت و تامل و تفكر در هستي مشغول مي شدند.
در قرآن آيه اي درباره حضرت مريم و اعتزال ايشان از مردم و پناه بردن به محراب زكريا در بيت المقدس آمده است :
(واذكر في الكتاب مريم اذا نتبذت من اهلها مكانا شرقيا)
از مريم ياد كن هنگامي كه از اهل و آشنايان خود به گوشه اي پناه گرفت.علامه طباطبائي دوري مريم از مردم و بريدن از آنان، را روي آوردن به اعتكاف براي عبادت بيان مي كند.
درباره اعتكاف حضرت سليمان روايت شده است:
ان سليمان كان يعتكف في المسجد بيت المقدس السنه و السنتين والشهر و الشهرين واقل و اكثر
روش حضرت سليمان اين بود كه در مسجد المقدس به مدت يك سال يا دو سال ، يك ماه يا دو ماه و گاهي كمتريا بيشتر اعتكاف مي كرد و در همان جا به عبادت مي پرداخت.
ماندن حضرت موسي چهل شب در كوه طور نوعي اعتكاف و عبادت با خدا بوده است.
و اذ واعدنا موسي اربعين ليله
حضرت محمد نيز دهه آخر ماه مبارك رمضان را اعتكاف مي نمود.امام صادق(ع) مي فرمايد:ان رسول الله اذا كان العشر الاواخر اعتكف في المسجد 17
نبي مكرم اسلام در دهه آخر در مسجدش اعتكاف مي نمود.
همسران پيامبر نيز به همراه پيامبر هم اعتكاف مي نمودند . امام صـادق(ع) فرمود :اعتكاف المرء مثل ذلك18 . اعتكاف زنان همانند اعتكاف مردان است.
امام حسن(ع) و امام حسين(ع) همراه با پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) در كنار خانه خدا و مسجدالنبي(ص) اعتكاف مي نمودند.
اهميت اعتكاف
اهميت اعتكاف در روايات
امام صادق عليه السلام فرمود: كان رسول الله(ص) اذا كان العشرالاواخر اعتكف في المسجد
همانا رسول خدا (ص) در دهه آخر ماه مبارك در مسجد خودش اعتكاف مي كرد و اهميت اعتكاف در نزد پيامبر(ص) تا آنجاست كه در سال دوم هجري كه بخاطر جنگ بدر اعتكاف انجام نداد، سال بعد آن را قضا كرد 22و يكي از ستون هاي مسجدالنبي به نامه اسطوانه السرير23 كه تا به امروز معلوم و معين است ، محل اعتكاف پيامبر(ص) بوده است.
امام سجاد (ع) مي فرمايد :
من اعتكف عشرا في رمضان كان كحجتين و عمرتين24.
هركس در ماه رمضان ده روز معتكف شود ارزش آن معادل دو حج و عمره مي باشد.
در روايت نبوي مشهور آمده است :
من اعتكف ايماناً و احتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه
هركس با ايمان و اعتقاد معتكف شود خداوندگناهان گذشته اش را مي آمرزد.
المعتكف يعكف الذنوب و يجري له من الاجر كاجر عامل الحسنات كلها
معتكف همچون كسي است كه همه كارهاي پسنديده را انجام داده باشد.
خداوند صد و بيست در رحمت به روي كعبه باز مي كند كه شصت در رحمت مربوط به طواف كنندگان و بيست در ديگر به تماشا گران اختصاص دارد.
ويژگي هاي اعتكاف كه نشان دهنده اهميت و فضيلت آن است:
اعتكاف را نمي توان مانند نماز در هر مكاني به جا آورد و محل اعتكاف بايد مسجد و خانه خدا اما نه هر مسجدي، بلكه مسجد اعظم، يا مسجد جامعه و يا مسجدالحرام و مسجد النبي (ع) يا مسجدي كه معصوم (ع) در آن نماز جمعه و يا جماعت اقامه كرده باشد؛ در آن نماز جمعه و يا يا جماعت برپا شده باشد.بنابر اين، مسجد بودن خود مزيت و اقامه نماز جمعه يا جماعت در آن، مزيتي ديگر مي باشد.در مسجد متروك و مهجور نبايد اعتكاف انجام داد.
از ويژگي هاي ديگر اعتكاف اين است در آن بايد به عبادات ديگري مانند نماز و روزه بپردازيم . ارزش اعتكاف به حدي است كه يكي از برجسته ترين اركان دين يعني روزه ، شرط آن قرار مي گيرد. خداوند به روزه داران از همه نزديكتر است و همانگونه كه نماز بدون طهارت تحقق نمي يابد؛ اعتكاف هم بدون روزه صحيح نيست.
علي(ع) فرمود :نشستن در مسجد از براي من از جلوس در بهشت بهتر است چونكه نشستن در مسجد رضايت خداوند را به همراه دارد.
نبي مكرم اسلام(ص) فرمود : خداوند متعال به كسي كه مادام در مسجد باشد براي هر نَفَس او، درجه اي در بهشت ثبت مي شود و ملائكه براي او درود مي فرستد.
كمال اعتكاف
مرحوم مجلسي (ره) فرمود :
كمال اعتكاف در آنست كه انديشه و دل و اعضاء فقط بر عمل صالح وقف گردد و بردر خانه خداي جليل و در برابر اراده مقدس او به حبس در آيد از آنچه كه روزه دار از انجامش خودداري مي كند به طور تمام و كمال باز داشت گردد و بر احتياط خود بيفزايد و دائماً در روي آوردن به خدا و ترك ما سوي الله ملازمت ورزد سپس هرگاه اعتكاف كننده خطورات غير اللهي را به دل راه دهد و يا يكي از اعضاء در غير طاعات خدا بكار رود به همان ميزان از فيوضات الهي محروم گردد و حقيقت كمال اعتكاف را فاسد گردانيده است.
فضيلت اعتكاف
اعتكاف باطل
خداوند متعال بر روي همه اعتكاف ها و بندگي ها دروغين، مهر بطلان زده است و تنها اعتكاف براي خداوند متعال صحيح مي باشد. پيامبران بزرگ الهي مردم را از خضوع و عكوف و كرنش در برابر بت ها بازداشته اند. در زير به دو نمونه از اعتكافات باطل اشاره شده است كه چون در مقابل باطل بوده، مردود و نكوهيده است:
فَأَتَوْاْ عَلَي قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَي أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ يَا مُوسَي اجْعَل لَّنَا إِلَـهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ
بني اسرائيل به گروهي رسيدند كه با تواضع و خضوع گرداگر بت هايشان جمع شده بودند. آنان به موسي(ع) گفتند:تو هم براي ما خدايي قرار بده، همانگونه كه آنان خداياني دارند؛ موسي(ع) گفت:شما مردمي جاهل هستيد.
از زبان حضرت موسي(ع) درباره سامري مي فرمايد:«وَانظُرْ إِلَي إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفًا لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفًا»
و نگاه كن به معبودت كه پيوسته بر آن معتكف بودي؛ آن را خواهيم سوزاند و ذرات آن را به دريا مي ريزيم.
در قرآن مجيد از زبان حضرت ابراهيم مي خوانيم كه به عمو و قومش گفت
:«مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ»
اين مجسمه ها و بت هايي كه بر آن عكوف و كرنش مي كنيد، چيست؟
مقايسه اعتكاف با حج و ماه رمضان
زائرين و ميهمانان خانه خدا بايد تعلقات مادي را كنار بگذارند و از لذائذ دنيا چشم پوشي كنند ، معتكفان نيز به نوعي مهماني خدا هستند بنابراين در سه روزي كه در خانه خدا حضور دارند ، برخي چيزها كه قبل از اعتكاف حلال بود بر معتكف حرام مي شود مثلا از آيه مباركه استنباط مي شود :
و لا تباشروهن وانتم عاكفون في المساجد. در حال اعتكاف با همسران خود مباشرت ننمائيد.
از چيزهاي ديگري كه بر معتكف حرام مي شود استعمال بوي خوش است كه امام باقر(ع) فرمود:المعتكف لايشم الطيب و لايتلذذ بالريحان
معتكف عطر را نمي بويد و از بوي خوش بهره نمي جويد.
بحث و جدال بيهوده نيز در حال اعتكاف ممنوع شده است . ا مام باقر (ع) جدال را يكي از محرمات اعتكاف ذكر نموده است.
پس عاكف سه روز در مسجد جامع مقيم مي گردد و جز براي ضروريات، كوي دوست را ترك نمي گويد. خود را از حلال باز مي دارد تا با تمرين بندگي، جهاد با نفس را بيازمايد.
اعتكاف و مسئوليت اجتماعي
اسلام هم مردم را به برنامه هايي مانند اعتكاف تشويق مي كند اما دين اسلام رسيدگي به امـور ديگران و بر طرف نمودن مشكلات مسلمين را از اعتكاف بالاتر دانسته است.
امام صادق (ع) فرمود : اگر كسي در برآوردن حاجت برادر دنيي خود تلاش كند خداوند ثواب يك حج و عمره و اعتكاف دو ماه در مسجد الحرام و روزه هاي آنرا براي او مي نويسد.
روزي امام حسن مجتبي(ع) در حال اعتكاف در مسجد الحرام بود ، مردي نزد او آمد و عرض كرد فلان شخص طلبي از من دارد و چون توان پرداخت را ندارم مي خواهد مرا به زندان بيندازد ، حضرت فرمود :بخدا سوگند مالي ندارم كه بتوانم دِين تو را پرداخت كنم عرض كرد پس حداقل با او صحبت كنيد و مهلتي بخواهيد ، پس آن حضرت كفش هاي خود را پوشيد و آماده رفتن شد راوي مي گويد ، گفتم يابن رسول الله آيا اعتكاف را فراموش كردي ، فرمود نه اما از پدرم شنيدم كه از رسول خدا (ص) روايت نمود :من سعي في حاجه اخيه المسلم فكانّما عبدالله عز و جل تسعه الاف سنه صائما نهاره و قائما ليله
هر كس براي رفع نياز برادر مسلمانش تلاش كند چنان است كه گويا نه هزار سال به عبادت خدا پرداخته است . در حاليكه همه روزها را روزه و همه شبها به نماز ايستاده است.
امام رضا (ع) فرمود : من قضي لمومن حاجه كان افضل من صيامه و اعتكافه في المسجد الحرام
هر كس يك حاجت مومني را بر آورده سازد برتر از روزه داري و اعتكاف در مسجد الحرام است.
برچسب: ،